تاک
ناوەندی هزر و لێکۆڵینەوەی سپێکترم هاوس راپۆرتێکی بەناونیشانی
"پرسی کورد و ئاشتی" بڵاوکردووەتەوە و تێیدا تیشک خراوەتە سەر چارەسەری
پرسی کورد لە تورکیا.
ئەم ناوەندە لە رۆژانی 10-24ی تەممووزی 2023 بە پشتبەستن
بە چاوپێکەوتنی رووبەڕوو لەگەڵ 1134 کەس لە پارێزگاکانی ئامەد، وان، مێردین، ئەرزەڕۆم،
ئێلیهـ، جۆلەمێرگ، رووها، شرناخ، سەمسوور، سێرت، ئاگری، بەدلیس، موش، قەرس و دێرسیم
راپۆرتەکەی ئامادەکردووە. سەبارەت بە پرسی کورد، پێشنیازەکانی چارەسەر و چۆنێتی گەیشتن
بە ئاشتی، پرسیاری لە خەڵک کردووە.
لە توێژینەوەکەدا پرسیار لە بەشداربوان کراوە،
"پرسی کورد تا چەندە کاریگەری لەسەر ژیانی رۆژانەتان، یان خێزانەکانیان هەبووە؟"
بۆ ئەم پرسیارە، 34.7٪ـی بەشداربوان وەڵامی "زۆر"یان
داوەتەوە؛ 20.5٪ "بە شێوەیەکی مامناوەند"، 19.8٪ی بەشداربوان رایانگەیاندووە،
پرسی کورد "کەمێک کاریگەری لەسەر" ژیانی رۆژانەیان هەبووە، 19.8٪ـی بەشداربوان
ئاماژەیان بەوە داوە "بە هیچ شێوەیەک کاریگەری لەسەر ئەوان نەبووە".
ئەنجامی راپرسی و توێژینەوەکە کە لە هەر چوار هاونیشتمانی،
سێ کەسیان کەوتوونەتە ژێر کاریگەری ئەو کێشانەی کە لە پرسی کوردەوە سەرچاوەیان
گرتووە.
لە لێکۆڵینەوە مەیدانییەکەدا پرسیار لە بەشداربوان
کراوە: "گرنگترین کاریگەری کۆمەڵایەتی پرسی کورد چییە؟"
زیاتر لە 80٪ـی بەشداربوان باس لەوە دەکەن کە پرسی
کورد کاریگەری کۆمەڵایەتی بە شێوەی جیاواز هەبووە. 30.6٪ـی بەشداربوان رایانگەیاندووە،
"بەرچاوترین کاریگەری کۆمەڵایەتی پرسی کورد زیادبوونی جیاکاری کۆمەڵایەتی و جەمسەرگیرییە"،
26.8٪ـی بەشداربوان "بڵاوبوونەوەی رەگەزپەرستی و هێرشکردنە سەر کورد لە وڵاتدا"
بە گرنگترین کاریگەری دەزانن. تەنیا 12.5٪ـی بەشداربوان وەڵامیان داوەتەوە کە
"ئەم بابەتە هیچ کاریگەرییەکی نییە".
پرسیار لە بەشداربوان کراوە، "گرنگترین کاریگەریی
ئابووریی پرسی کورد چییە؟" لە وەڵامدا 33.1٪ ـی بەشداربوان رایانگەیاندووە،
پرسی کورد کاریگەری نەرێنی لەسەر وەبەرهێنانە ئابوورییەکانی هەرێمەکەیان هەبووە.
19٪ـی بەشداربوان ئەو پرسەیان بە "زیادبوونی نایەکسانی ئابووری" گرێداوە،
17.8٪ ـیان وتویانە "ئاڕاستەکردنی سەرچاوەکانی دەوڵەت بۆ خەرجییە سەربازییەکان
ئابووری لاواز کردووە" و ئەم خاڵە بە گرنگترین کاریگەری ئابووری دەزانن.
بەپێی بژاردەی حزبەکان، 41٪ـی بەشداربوان کە دەنگیان
بە پارتی داد و گەشەپێدان-ئاکپارتی داوە رایانگەیاندووە، "هیچ کاریگەرییەکی نییە".
17.6٪ـی بەشداربوانی ئەم گرووپە رایانگەیاندووە، گرنگترین کاریگەریی ئابووریی پرسی
کورد "کاریگەری نەرێنی لەسەر وەبەرهێنان لەو هەرێمە" هەبووە. ئەم رێژەیە
بۆ ئەو بەشداربوانەی دەنگیان بە پارتی چەپی سەوز-یەسەپە داوە 43.9٪ و بۆ ئەوانەش کە
دەنگیان بە پارتی گەلی کۆماری-جەهەپە داوە 23.8٪ بووە.
لە کاتێکدا 9.2٪ـی بەشداربوانی ئاکپارتی رایانگەیاندووە،
کە پرسی کورد نایەکسانی ئابووری زیاد کردووە، ئەم رێژەیە بۆ دەنگدەرانی پارتی چەپی
سەوز 22.9٪ و بۆ دەنگدەرانی جەهەپە 27.9٪ بووە. 12.2٪ـی دەنگدەرانی ئاکپارتی و
20.4٪ـی دەنگدەرانی یەسەپە و 23.8٪ـی دەنگدەرانی جەهەپە کە وەڵامی پرسیارەکەیان
داوەتەوە، ئاڕاستەکردنی سەرچاوەکانی دەوڵەت بۆ خەرجییە سەربازییەکان وەک گرنگترین
کاریگەری ئابووری دەبینن.
سەربارەت بە دوایین هەڵبژاردنەکانی سەرۆککۆماری و پەرلەمانیی
تورکیا کە لە رۆژانی 14 و 28ی ئایاری 2023 ـدا کرا، پرسیار لە بەشداربوان کراوە،
"پرسی کورد تا چەند کاریگەری لەسەر بڕیاری هەڵبژاردنەکەتان هەبوو؟" لە وەڵامدا
تەنیا 22.8٪ـی بەشداربوان رایانگەیاندووە کە "هیچ کاریگەرییەکی نەبووە".
رێژەی ئەو کەسانەی بە "کاریگەری زۆر بووە" و "تا رادەیەک کاریگەریی
هەبووە" 69٪ بووە.
بەپێی بژاردەی حزبەکان، 49.2٪ـی بەشداربوان کە دەنگیان
بە ئاکپارتی داوە رایانگەیاندووە، "هیچ کاریگەرییەکی نەبووە"؛ 41.7٪ـی ئەو
بەشداربوانەی دەنگیان بە پارتی یەسەپە داوە ئاماژەیان بەوە داوە، پرسی کورد
"کاریگەری زۆر بووە" و 27.5٪ـیان وتویانە "بە تەواوەتی کاریگەی هەبووە"
لەسەر بژاردەکانیان.
توێژینەوەکە دەریخستووە، 68.8٪ـی ئەوانەی دەنگیان بە
جەهەپە داوە رایانگەیاندووە، پرسی کورد کاریگەری لەسەر بڕیارەکانی هەڵبژاردنیان هەبووە
و 18.9٪ـیان رایانگەیاندووە، کە بە هیچ شێوەیەک کاریگەری لەسەر ئەوان نەبووە.
لە توێژینەوەکەدا پرسیار لە بەشداربوان کراوە،
"سیاسەتەکانی حکومەت لەبارەی چارەسەری پرسی کورد چۆن هەڵدەسەنگێنن؟" تەنیا
16.8٪ـی بەشداربوان رایانگەیاندووە، سیاسەتەکانی حکومەتیان بە "ئەرێنی"
زانیوە، لە کاتێکدا 57٪ـیان وەڵامیان بە "نەرێنی" وەڵامیان داوە.
لە کاتێکدا لە هەر دوو ئەندامی ئاکپارتی، یەکێکیان سیاسەتەکانی
حکومەتیان بەرامبەر چارەسەری پرسی کورد بە "ئەرێنی" زانیوە، 5٪ـی بەشداربوانی
یەسەپە و جەهەپە ئەو سیاسەتانەیان بە ئەرێنی زانییوە.
لە گرووپی توێژینەوەکەدا پرسیار لە بەشداربوان کرا،
"سیاسەتەکانی هەدەپە بۆ چارەسەری پرسی کورد کە زۆرترین دەنگی کوردی وەرگرتووە
چۆن هەڵدەسەنگێنن؟"
لە کاتێکدا 36.7٪ـی بەشداربوان رایانگەیاندووە، سیاسەتەکانی
هەدەپەیان بە "ئەرێنی" زانیوە، 27.9٪ـیان وەڵامیان "نەرێنی" و
24.2٪ ـیان "نە ئەرێنی و نە نەرێنی"یان زانیوە.
61.7٪ـی بەشداربوانی یەسەپە سیاسەتەکانی هەدەپەیان
بەرامبەر بە چارەسەرکردنی پرسی کورد بە "ئەرێنی"، 18.9٪ ـیان "نە ئەرێنی
و نە نەرێنی" و 12.5%ی بەشداربوانی "نەرێنی"یان زانی.
33.6٪ـی بەشداربوانی جەهەپە سیاسەتەکانی هەدەپەیان
بەرامبەر بە چارەسەرکردنی پرسی کورد بە "نەرێنی"، 32٪ـیان "نە ئەرێنی
و نە نەرێنی" و 26.2٪ـیشیان بە "ئەرێنی" زانیوە.
ئەنجامەکانی لێکۆڵینەوەکان دەریدەخەن، زیاتر لە نیوەی
بەشداربوانی ئاکپارتی، هەروەها لە هەر سێ بەشداربووی جەهەپە یەکێکیان و 12.5٪ـی بەشداربوانی
یەسەپە، سیاسەتەکانی هەدەپە بەرامبەر بە چارەسەرکردنی پرسی کورد بە "نەرێنی"
هەڵدەسەنگێنن.
لەبارەی دەستپێکردنی پرۆسەیەکی نوێی چارەسەری بۆ پرسی
کورد لە تورکیا پرسیار لە بەشداربوانی توێژینەوەکە کراوە، "ئەگەر پرۆسەی چارەسەری
نوێ سەبارەت بە پرسی کورد دەست پێ بکرێت، پێتان باشە رۆڵێکی کارا بگێڕن؟"
25٪ی بەشداربوان رایانگەیاندووە، "نا،
نامەوێت بە هیچ شێوەیەک رۆڵی کارا بگێڕم، بەڵام پشتگیری لە پرۆسەکە دەکەم"،
20.1٪ـی بەشداربوان لە وەڵامدا وتویانە، "بەڵێ، حەز دەکەم رۆڵێكی کارا بگێڕم"،
19.2٪ـی ئاماژەیان بەوە داوە، "ئەگەر هەل و مەرجەکان و چوارچێوەیەک دەستنیشان
بکرێت، دەتوانم بیر لە رۆڵگێڕان بکاتەوە".
بە پشتبەستن بە ئەنجامەکانی توێژینەوەکە، دەبینرێت کە
چاوەڕوانییەکی بەهێز هەیە بۆ دەستپێکردنی پرۆسەیەکی نوێ.
بەگوێرەی لێکۆڵینەوەکە، ئەگەری هەیە جیاوازییەکی بەرچاو
لە رێبازی بەشداربوان بۆ پرسی کورد و چۆنێتی بەشداریکردنیان لە پرۆسەی چارەسەری نوێدا
ببینرێت، بە پشتبەستن بە حەز و ئارەزووی حزبی سیاسی خۆیان. لە کاتێکدا بەشداربوانی
ئاکپارتی مەیلێکی کەمتریان هەیە بۆ پشتیوانیکردن و رۆڵگێڕان لەم پرۆسەیەدا، بەڵام
دەبینرێت کە بەشداربوانی پارتی چەپی سەوز و جەهەپە مەیلێکی بەهێزیان هەیە کە بەشێوەیەکی
کارا، یان ناکارا پشتگیری لە پرۆسەی چارەسەری نوێ بکەن.
لە وەڵامی بەشداربواندا بۆ پرسیاری "لە هەڵبژاردنی
گشتیی رابردوودا دەنگت بە کام لایەن دا؟" دەرکەوتووە کە نزیکەی نیوەیان، واتە
48.1٪ ـیان دەنگیان بە پارتی چەپی سەوز، 26٪ـیان دەنگیان بە ئاکپارتی و 10.8٪ـیان
دەنگیان بە جەهەپە داوە.
لە لێکۆڵینەوە مەیدانییەکەی سپێکترۆم هاوسـدا پرسیاری
"کێ/کام دەزگا یان حزب سەرکردایەتی چارەسەرکردنی کێشەی کورد بکات" بکات.
لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا، 56.78٪ـی بەشداربوان وتویانە، "کورد، عەبدوڵڵا ئۆجەلان،
هەدەپە و سەلاحەدین دەمیرتاش"، لە بەرامبەردا 19.04٪ـی بەشداربوان وتویانە، "حکومەت،
رەجەب تەیب ئەردۆگان، ئاکپارتی" هەروەها 8.85٪ـیش ئاماژەیان بە "ئۆپۆزیسیۆن،
جەهەپە، کەمال کلیچدارئۆغڵو و ئەکرەم ئیمامئۆغڵو" داوە.
لە وەڵامی پرسیاری "پێویستە چ هەنگاوێک بۆ چارەسەری
پرسی کورد بنرێت؟"، بەشداربوان جەختیان لە "هەبوونی دەستورێکی دادپەروەر
و گشتگیر، دانپێدانان بە مافە کولتوورییەکان و پەروەردە بە زمانی دایک، ئاشتی و دیالۆگ،
ئازادییە سیاسییەکان و باشترکردنی ئابووری-کۆمەڵایەتی."
لە راپۆرتەکەدا لە هەر چوار بەشداربوو یەکێکیان ئاماژەیان
بە دەستوور و لە هەر پێنج بەشداربوو یەکێکیان ئاماژەی بە ئاشتی و دیالۆگ کردووە. تەنیا
2.3٪ـی بەشداربوان جەختیان لە بواری سەربازی و ئەمنی کردووەتەوە.
سەرچاوە
https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/0309202319
#باکووری_کوردستان
#پەکەکە
#تورکیا
#هەدەپە
بینێرە لە ڕێگەی